Uchylić fałdy zasłon. Lilly Reich

Fałda jest wypukłym fragmentem jakiejś powierzchni, najczęściej kojarzy się ją z tkaniną, zasłoną, kotarą, kobiecym ubiorem, szczególnie tym dawnym, obfitującym w nadmiar materiału. W fałdach można coś schować i można się w nich ukryć samemu. Zasłona, którą tworzą liczne fałdy, jest obiektem dwuznacznym: chroni przestrzeń przed wścibskim okiem lub ją przed nim odkrywa. Może też zostać zaciągnięta na wieki, jak kotara zasłaniająca nieużywany pokój, w którym gromadzi się niechciane lub zapomniane przedmioty.

Kawiarnia Samt und Seide (Aksamit i jedwab), która powstała na berlińskiej wystawie Die Mode der Dame (Moda damska) była pierwszym projektem, jaki niemiecka projektantka Lilly Reich zrealizowała wspólnie z Miesem van der Rohem. Powierzchnia około 300 m² została podzielona zawieszonymi na metalowych rurach zasłonami z aksamitu i jedwabiu o różnych długościach, tworząc wspaniałą abstrakcyjną instalację przestrzenną. Wykorzystane przez designerkę materiały o różnej strukturze, grubości i barwie, której odcienie zmieniały się w zależności od wielkości i gęstości fałd, w jakie układała się tkanina, dawały efekt, którego nie dostrzeżemy na zachowanych czarno-białych zdjęciach. Tekstylne ściany kawiarni tworzyły intymne zakamarki lub rozsunięte odsłaniały całą jej przestrzeń. Ten zabieg Lilly Reich powtarzała wielokrotnie w swoich projektach wnętrz, a tkanina zasłaniająca ściany, okna lub dzieląca przestrzeń stała się jednym z jej znaków rozpoznawczych.

Lilly Reich była jedną z pierwszych kobiet zajmujących się profesjonalnie designem i architekturą wnętrz, współpracowniczką i partnerką Miesa van der Rohego, współautorka wielu projektów, które rozsławiły nazwisko architekta. Jej spuścizna została natomiast na wiele lat zasłonięta grubą kotarą, którą powoli zaczyna się odsuwać.

Urodziła się 16 czerwca 1885 roku w Berlinie. Po ukończeniu szkoły średniej zdobyła zawód hafciarki i początkowo zajmowała się projektowaniem tkanin i tekstyliów. W 1908 roku praktykowała w słynnych Warsztatach Wiedeńskich, a jej pierwsze indywidualne zlecenia obejmowały projekty witryn i ekspozycji wystawowych dla sklepów czy domów towarowych. W 1924 roku dołączyła do zespołu projektantów pracujących dla Targów Frankfurckich i wyjechała do stolicy Hesji, gdzie spotkała Miesa van der Rohego. Pracowała, jako jedyna kobieta projektująca całe mieszkania, przy powstawaniu słynnego osiedla mieszkaniowego Weißenhof w Stuttgarcie, co zaowocowało posadą dyrektorki artystycznej niemieckiej prezentacji na Wystawie Światowej w Barcelonie w 1929 roku. Mies van der Rohe objął wtedy funkcje głównego architekta, a oboje wymieniani byli jako autorzy całości ekspozycji, w tym pawilonu barcelońskiego. Dopiero z czasem udział Reich w tym przedsięwzięciu został pominięty. Para pracowała razem również nad realizacją projektów domów dla prywatnych zleceniodawców: Josefa Estersa i Hermanna Langego w Krefeld oraz willi dla rodziny Tugendhatów w Brnie. Lilly Reich zaprojektowała mieszkania w ramach berlińskiej wystawy budowlanej z 1931 roku zatytułowanej Mieszkanie naszych czasów, do której zaproszono najbardziej znanych ówczesnych architektów. Gdy rok wcześniej Mies van der Rohe został dyrektorem założonego w 1919 roku przez Waltera Gropiusa Bauhausu, pierwszej na świecie szkoły nowoczesnego projektowania, Reich objęła kierownictwo warsztatów tkackich. Oboje pracowali na uczelni aż do jej zamknięcia przez nazistów w 1933 roku. Po emigracji Miesa van der Rohego do USA pojechała do niego w odwiedziny na krótko przed wybuchem wojny. Uczestniczyła w jego pracach projektowych i zajęciach ze studentami. Wróciła do Berlina we wrześniu 1939 roku. Wojnę przeżyła, projektując i szyjąc ubrania. Zmarła na raka w 1947 roku.

Krytycy sztuki i architektury od lat zastanawiają się, jaki wpływ na twórczość Miesa van der Rohego miała Lilly Reich i które z projektów do dzisiaj jemu przypisywanych były jej autorstwa. W ciągu swojej kariery designerka wielokrotnie miała okazję współpracować z różnymi projektantami i architektami, a działalność ta nie przysłoniła jej twórczości i wkładu we wspólne realizacje. Zmiana w narracji nastąpiła po tym, jak Reich stała się wyłącznie współpracowniczką Miesa van der Rohego. Jej nazwisko pojawia się przy okazji ich współpracy w Stuttgarcie, potem znika w fałdzie, jaką stają się wspólne zlecenia. Badacze wskazują, że Mies van der Rohe zajmował się projektowaniem wnętrz i wystaw dokładnie w czasie, kiedy prywatnie i zawodowo związany był z Reich. Po latach okazało się, że wiele szkiców sporządzonych przy projektach domów Langego, Estersa i Tugendhatów zostało wykonanych jej ręką. We wspomnieniach Grety Tugendhat czy córki Hermanna Langego to ona była osobą odpowiedzialną za projekty wnętrz, często podejmowała decyzje samodzielnie, a kiedy podejmował je Mies, to zawsze po konsultacjach z nią. Wiele mebli, które dzisiaj stały się ikonami designu i są nadal produkowane, przypisuje się Miesowi, choć bez wątpienia to Reich była ich projektantką.

Renata Kopyto

22 października, godz. 17:00 Galeria Domu Norymberskiego, ul. Skałeczna 2

18:00

Conrad po godzinach

Chłopki. Opowieść o naszych babkach – rozmowa z Joanną Kuciel-Frydryszak

Ładuję szczegóły wydarzenia...

Conrad Festival 2023

Uchylić fałdy zasłon. Lilly Reich

22 października, godz. 17:00 Galeria Domu Norymberskiego, ul. Skałeczna 2