14 września 2016 Oświadczenie dyrektorów Festiwalu Conrada w sprawie Zachara Prilepina
W związku z coraz liczniejszymi komentarzami pisarzy i czytelników do zaproszenia na tegoroczny Festiwal Conrada Zachara Prilepina, dyrektorzy Festiwalu oświadczają, co następuje:
Festiwal Conrada znany jest od lat z prezentacji różnych głosów i odmiennych stanowisk, niekoniecznie zgodnych z wyobrażeniami i poglądami jego Rady Programowej na temat społecznej i artystycznej rzeczywistości. Jest też znany, w kraju i poza nim, z rozumienia polityki jako otwartej sfery publicznej dyskusji na temat najważniejszych problemów współczesnego świata. Nie boimy się prezentować autorów budzących ostrą niezgodę, czasem nawet i niesmak. Celem nie jest jednak wywoływanie kontrowersji czy prowokowanie odbiorców. Przeciwnie. Wyrażamy głębokie przekonanie, że gorącą atmosferę i skrajne emocje artystyczne i polityczne (bo według nas sztuki od polityki oddzielić nie sposób) można, i należy, studzić rzeczową rozmową, włączającą wszystkich zainteresowanych. W świecie narastających konfliktów, w którym przemoc wypiera namysł, musi istnieć dziedzina wolna od wybuchów niekontrolowanych emocji, od pospiesznych sądów i nazbyt pewnych siebie przesądów. Tą dziedziną jest właśnie kultura, festiwale literackie zaś, takie jak Festiwal Conrada, najlepszym jej eksponentem.
Zachar Prilepin jest artystą o jednoznacznych poglądach. Jest rosyjskim nacjonalistą, zaangażowanym ideologicznie w najważniejsze konflikty ostatnich lat, obecnie w wojnę we Wschodniej Ukrainie. Jest także, co ważne, pisarzem, mającym ogromny wpływ na zbiorową wyobraźnię Rosjan. To właśnie z tego powodu, z powodu jego skrajnej ideologii i perswazyjnego języka, zaprosiliśmy go na Festiwal Conrada. W tym roku, obierając za główny temat "Intensywność", postanowiliśmy, między innymi, dyskutować o nacjonalizmie jako ideologii intensywnie narzucającej się zbiorowej wyobraźni. Wśród tegorocznych gości znajdują się zdecydowani krytycy nacjonalizmu, intelektualiści i pisarze z różnych stron świata, wobec czego, zgodnie ze starożytną rzymską zasadą audiatur et altera pars, postanowiliśmy wysłuchać też drugiej strony. Nie pochwalamy żadnej z wersji kultury monologu, co nie znaczy, że akceptujemy wszystkie poglądy. Zaprosiliśmy na Festiwal Zachara Prilepina nie dlatego, że podzielamy jego poglądy, nie dlatego, że zamierzaliśmy je na Festiwalu nagłaśniać, ale dlatego, że reprezentowana przez niego ideologia domaga się jednoznacznej krytyki.
Słyszymy często, że krytyczny namysł nad zjawiskiem nacjonalizmu można prowadzić wyłącznie z oddalenia, że nie można zapraszać przedstawicieli tej ideologii do rozmowy. Jesteśmy odmiennego zdania, choć zdajemy sobie sprawę, że taka rozmowa jest trudna i bolesna nie tylko dla osób dotkniętych akutalnymi konfliktami, ale po prostu dla każdego, kto myśli inaczej. Jednak krytyka bezpośrednia, prowadzona w rzeczowym i jasnym języku, jest jedynym narzędziem obrony przed przemocą, jedyną nadzieją na zniesienie plemiennych podziałów nie tylko w obrębie jednego społeczeństwa, ale także w przestrzeni międzynarodowej. Na tym, według nas, polega moderacyjna rola kultury. To nasz obowiązek jako aktywistów literackich, intelektualistów i czytelników.
Czasami jednak rzeczową debatę trzeba odłożyć na inny, lepszy czas. Nie literatura czy poglądy, ale czynne zaangażowanie Zachara Prilepina po jednej stronie wojennego konfliktu rosyjsko-ukraińskiego rozstrzyga z góry jakąkolwiek dyskusję i wywołuje wśród wielu naszych przyjaciół zdecydowany sprzeciw. Zapoznaliśmy się z ich głosami i rozumiemy je. Kultura jest sferą rozbrajania nadmiernych emocji, a nie ich uzbrajania. Odżegnując się od jakiejkolwiek formy militaryzmu, zdecydowaliśmy się odwołać zaproszenie dla Zachara Prilepina. Nie chcemy Festiwalu Conrada zmienić w miejsce politycznych antagonizmów. Pragnęliśmy poważnej dyskusji o literaturze i ideologii, ale czasami pryncypia innej natury okazują się ważniejsze. Licznych czytelników Zachara Prilepina prosimy o wyrozumiałość.
Grzegorz Jankowicz
Dyrektor Programowy Festiwalu Conrada
Michał Paweł Markowski
Dyrektor Artystyczny Festiwalu Conrada
