27 października 2019 „Od czytania rośnie świadomość, a maleje ego”

Po Frankfurcie i Wrocławiu przyszedł czas na Kraków. W przedostatnim dniu Festiwalu Conrada laureatka Literackiej Nagrody Nobla, Olga Tokarczuk, spotkała się z czytelnikami w Centrum Kongresowym ICE Kraków.

Przez cały mijający tydzień czytelnicy wysyłali pytania do Olgi Tokarczuk na adres zapytajolge@biurofestiwalowe.pl. Miłośników literatury interesowało m.in.: jak zaczęła się jej literacka przygoda (nauczyła się czytać sama, gdy miała pięć lat), czy w jej twórczości istnieją tematy tabu (nie istnieją, choć można w niej znaleźć zaniedbane zagadnienia, jak historia kobiet czy świat przyrody) i którą ze swych książek chciałaby zobaczyć na liście lektur szkolnych (żadną z nich).

Podczas spotkania Olga Tokarczuk sporo mówiła o Nagrodzie Nobla, która – jak zasugerował autor jednego z pytań – „od roku wisiała w powietrzu”. „Rzeczywiście, kilka dni temu sama o tym myślałam. Skoro to nagroda za 2018 rok, to przecież czekała na mnie już od dwunastu miesięcy. Mógł mnie ktoś uprzedzić, nie puściłabym pary z ust” – żartowała pisarka. Olga Tokarczuk stwierdziła, że wbrew obawom niektórych Nobel jej nie przytłoczył. Wręcz przeciwnie. „Teraz dopiero czuję się wolna, mogę napisać wszystko, sięgnąć po trzy rozgrzebane powieści, które dotąd wydawały mi się nieco ryzykowne” – mówiła. „Zresztą w kontrowersjach nie ma nic złego, a literatura nie zawsze musi być przyjemna. Niech autorzy poszerzają granicę, idą dalej, podejmują niewygodne kwestie” – dodała.

Olga Tokarczuk i prowadzący spotkanie Michał Paweł Markowski rozmawiali też o istocie literatury. „Literatura to nie tylko nośnik treści i obrazów, ale i drogowskaz na niepewne czasy. To narzędzie komunikacji i otwierania się na świat: od czytania zwiększa się świadomość, a maleje ego” – tłumaczyła noblistka.

Tematy poruszane podczas spotkania z Olgą Tokarczuk doskonale korespondowały z dyskusjami trwającymi przez cały dzień w Pałacu Czeczotka. Przedostatni dzień Festiwalu Conrada wypełniły bowiem spotkania z autorami i autorkami piszącymi o niewygodnych epizodach z dziejów Europy. Podczas spotkania „Obrazy wojny” mogliśmy uszłyszeć    o wojnie analizowanej z dwóch perspektyw: dokumentalnej i fikcjonalnej, a także o tym, dlaczego tak szybko i łatwo obojętniejemy na zło. Czeska autorka Radka Denemarková opowiadała zaś o twórczości, w której intymne losy bohaterów splatają się z wielką historią przepełnioną krzywdami jednostek i społeczeństw. „Interesuje mnie sytuacja człowieka, który nie może zaznać sprawiedliwości” – mówiła podczas spotkania. „Moi bohaterowie często nie mają dość siły, by upomnieć się o swoje. Choć w części przywracam im głos i pamięć poprzez pisanie” – dodała.

Na styku prywatnej historii i dziejowych przemian sytuuje się też książka „Powrót do Reims” Didiera Eribona. Jej autor, francuski socjolog i filozof, jako piętnastolatek wyjechał z rodzinnej miejscowości. Powody ku temu miał dwa: po pierwsze jako homoseksualista bał się wykluczenia, po drugie chciał wyrwać się z robotniczego środowiska. Po latach, gdy jego ojciec zmarł, Eribon postanowił wrócić do Reims i przeanalizować czynniki społeczne, które wywarły trwały wpływ na jego życie. „Pisząc, myślałem, że tworzę bardzo francuską książkę. Jednak gdy wywołała odzew również za granicą, zacząłem dostrzegać uniwersalny wymiar tej historii” – mówił autor podczas festiwalowego spotkania. „Ona rezonuje, bo opowiada o rzeczach występujących w niemal każdym zakątku świata: relacjach rodzinnych, podziałach klasowych, rolach społecznych, homofobii. To książka nie o mnie, ale o nas wszystkich” – tłumaczył.

Festiwal Conrada już nie raz nas zaskoczył. Tak było również w sobotni wieczór, gdy wnętrza Cheder Cafe na Kazimierzu wypełniły głos Moniki Sznajderman czytającej fragmenty swojej najnowszej książki „Pusty las”, dźwięki perkusji (Hubert Zemler) i gitary (Piotr Bukowski) oraz wyświetlane na ekranie zmieniające się obrazy (film Kamila Gubały). To wszystko złożyło się na projekt „Tutaj”, czyli artystyczny eksperyment, w którym dzięki maszynie losowo dobierającej elementy widz jest pierwszym i zarazem ostatnim odbiorcą niepowtarzalnego, kalejdoskopowego przekazu.