Zdjęcia: Wojciech Wandziel, www.wandzelphoto.com

Powyższe słowa mogłyby streścić w pełni tematykę pierwszego dnia festiwalu. Spotkanie z Jeanem Hatzfeldem i Svenem Lindqvistem poprowadziła laureatka Nagrody Kościelskich za „Rondo de Gaulle’a - Olga Stanisławska – uważana za jedną z wybitniejszych polskich reportażystek współczesnych. Pisarka „ukąszona Afryką” (jej książka opisuje spotkanie z Czarnym Lądem i „Innym” – przemierzając drogę od Kinszasy do Casablanki) poprowadziła dyskusję – dwóch wybitnych kolegów po fachu. Tematem i pretekstem do dyskusji była „Geografia przemocy”, tak skrupulatnie śledzona i opisywana przez autora „Terra nullius” Svena Lindquista. To właśnie temat przemocy i jej doświadczenie stanowią więź nie tylko między Hatzfeldem i Lindqvistem, ale również między nimi i Josephem Conradem, patronem Festiwalu. Autorzy opowiadali nie tylko o przebiegu swoich podróży i pracy nad książkami (Lindqvist wspominał m.in., w jaki sposób zainteresował się reportażem, Hatzfeld odwoływał się przede wszystkim do swojej dziesięcioletniej pracy w Rwandzie); odpowiadali również na trudne pytania o „sprawczą moc prawdy” (wobec której Hatzfeld pozostaje sceptyczny) oraz o przyczynę fascynacji wojną i przemocą tak autorów, jak odbiorców.

„Nie jestem zmotywowany do pisania o przemocy” – mówił Jean Hatzfeld, autor „Strategii antylop”. A jednak „wojna w nas zamieszkuje” (jak zauważył, wskazując na historyczne pokrewieństwo Francuzów i Polaków), „..w wywołanym przez nią chaosie kryje się pewna tajemnica – niewytłumaczalny nonsens, jakim jest niejednokrotnie przemoc na masową skalę.” Dla Hatzfelda istotniejsze wydaje się opisanie doświadczenia – konfliktu, masakry, wojny – niż jego wyjaśnienie; dlatego też stanowczo odciął się od próby usprawiedliwienia sprawców ludobójstwa w Rwandzie wpływami kolonializmu i przerzucenie tej winy po prostu na białego człowieka: „Zdjęcie z nich odpowiedzialności byłoby wyrazem pogardy”, mówił reportażysta.

Tymczasem dla Svena Lindqvista istotniejsze w pracy reportażysty wydaje się doświadczenie podróży. „Zawsze fascynowała mnie podróż”, wspominał. Ta fascynacja w jego przekonaniu może przezwyciężyć strach przed zagrożeniem, jakie jest nieustannie obecne w pracy reportażysty.

Dyskutanci zderzyli się też na koniec dpotkania z problemem Szoah jako swoistej „matrycy”, wzorca dla innych potwornych przykładów ludobójstwa. Obaj zdecydowanie sprzeciwili się próbom tabuizowania Holokaustu we współczesnym reportażu. „Dwie rzeczy nie muszą być identyczne, by jedna wpływała na drugą”, zauważył Lindqvist. Hatzfeld zwrócił uwagę na to, że „eksterminację” od „masakry” odróżnia nie skala przemocy, ale jej motywacja – chęć całkowitej eksterminacji „obcych rasowo elementów”. Hatzfeld nawiązywał w swoich wypowiedziach bardzo często do XIX wiecznego ‘rozdrapywania Afryki”, do bezwzględnego burzenia starego porządku i swoistej metodyki przemocy, która była efektem projektu oświeceniowego rozumu, ale też konsekwencją darwinizmu pozbawionego moralnej refleksji nad człowiekiem. Mówił o cywilizacji przemocy i wojny, która na zawsze zmieniła życie autochtonów i ich gospodarki. Mówił o roli świadków, ale także o ograniczeniu możliwości zupełnego i totalnego świadectwa. Przekonanie to potwierdzają opisani przez Hatzfelda bohaterowie, mieszkańcy Nyamaty, m.in. Jeanette Ayinkamiye, która wypowiedziała znamienne słowa: „Nie wierzę ludziom, którzy mówią, ze po raz ostatni zetknęliśmy się z takim okrucieństwem. Jeśli doszło do ludobójstwa, może do kolejnego dojść w dowolnej chwili w przyszłości, gdziekolwiek. W Rwandzie czy gdzie indziej.”

Sven Lindquist wygłosi w czwartek 4 listopada o godz. 16.00 wykład „Exterminate all The Brutes” – „Wytępić całe to bydło” będące bezpośrednim odwołaniem do „Jądra ciemności” Josepha Conrada. Wstep do spotkania wygłosi autor eseju „Architekci ruin” opisującego spotkanie Lindquista z autochtoniczną Australią (wykład w języku angielskim, Aula CASH WP UJ). Tego samego dnia z czytelnikami spotka się także Jean Hatzfeld (w „Klubie pod Jaszczurami” o godz. 18.00). Rozmowę zatytułowaną „Strategia Antylop” poprowadzi Jerzy Franczak, autor tekstu dołączonego do festiwalowego magazynu pt. „Doskonałe Piekło”.